Hem Rus hem de dünya edebiyatının öncü isimlerinden, belirttiği her sözün ve kaleminden dökülen her cümlenin ayrı bir eser niteliği taşıdığı Rus yazar Fyodor Dostoyevski, 140 yıl önce bugün, 9 Şubat 1881’de hayata veda etti. Her daim yapıtlarıyla insanlara yol gösteren ve eserlerinde iyi kötü, zengin fakir ayrımını çok başarılı bir biçimde işleyen, edebiyatın öncülerinden olan Dostoyevski kimdir? Eserleri nelerdir? İşte Rus edebiyatçının hayatı…
GENÇ YAŞTA HEM ANNESİNİ HEM BABASINI KAYBETTİ
Dostoyevski 1821’de Moskova’da, fakir bir evde doğdu. Doktorluk yapan alkolik, sinirli bir baba ve hasta bir annenin beraberinde mutsuz bir çocukluk geçirdi. Altı çocuklu ailenin ikinci çocuğuydu. Genç yaşta tüberküloz hastalığı yüzünden önce annesini, sonra babasını kaybetti. Babasının ölümünü kendisi istediği fikri yüzünden depresyona girdi. Epilepsi hastalığı da bu senelerde yaşandı.
‘YENİ BİR GOGOL DOĞDU’
Annesinin ölümünden sonra Petersburg’daki Mühendis Okulu’na girdi. Okulu başarıyla bitirdikten sonra istihkâm bölüğüne girdi. Bir yıl sonra istifa ederek buradan ayrıldı. Ordudan ayrıldıktan sonra edebiyata yönelen Dostoyevski’nin ilk kitabı İnsancıklar, 1846 senesinde yayımlandı. Dostoyevski, toplumunu acımasız kaidelerinda yaşlı bir adamın öksüz bir kıza duyduğu sevdayı iç dünyasındaki derin çatışmalarla işledi. Halkın sıcak ilgisiyle karşılanan bu kitap, eleştirmenlerden de övgüler aldı. Şair Nikolay Neksarov, Dostoyevski hakkında “Yeni bir Gogol doğdu” diye konuştu. Yazarlıkta ün sağladıktan sonra 1846 senesinde Gogol esintileri yer alan kitabı Öteki (Dvoynik) yayımlandı. Yazar bu romanda, kendini ortadan kaldırmaya çalışan benzeriyle devamlı çatışma halinde yer alan bir memurun hikâyesini anlattı. Bu romanda ele aldığı çift kişilik temasını daha sonra bazı romanlarında kullansa da roman, Belinsky dahil hiçbir eleştirmence beğenilmedi. Eleştirmenler romanı sıkıcı buldu ve alay etti.
1847 senesinde ise Ev Sahibesi (Hozyayka) isimli romanı yayımlandı. Dostoyevski bu eseri ile de beklediği övgülerin aksine olumsuz eleştiriler aldı. Dostoyevski, ruhsal çöküntüye düştü ve üzüntüden hasta oldu. Lakin yazarlığı bırakmayan Dostoyevski, 1848 senesinde Beyaz Geceler (Belıye Noçi) ve Bir Yufka Yürekli (Slaboye Serdtse) adlı kitapları yayımlattı. Bir Yufka Yürekli, yazara saygınlığını yeniden kazandırsa da beklediği başarıyı elde edemeyen Dostoyevski’nin umudunu kırdı. Yazarlıkta umudunu kırılan Dostoyevski, politikayla ilgilenmeye başladı ve genç liberallerin (Tetrashevski) grubuna girdi.
İDAMDAN SON ANDA KURTULDU
Dostoyevski, 23 Nisan 1849 tarihinde devlet aleyhindeki bir komploya karıştığı iddiasıyla sekiz dostu ve ağabeyi ile birlikte tutuklandı. Ölüm cezasına çarptırılan Dostoyevski, sekiz ay hapishanede yattıktan sonra diğer dokuz komplocu ile idam edilecekleri yere götürüldü. Tam kurşuna dizilmek üzerelerken af kararı çıktı. İdam cezası, dört yıl kürek ve altı yıl adî hapis cezasına dönüştürüldü. Sibirya’daki Omsk Kalesi’ne sürüldü. Suç ve ceza kavramları ile en yoğun biçimde burada tanıştı. Kürek mahkûmu olduğu süre içerisinde, kolları damgalandı, kafası tıraş edildi ve taş kırdı. Sara nöbetleri yüzünden birden sık kere hastaneye kaldırıldı.
Sürgünde geçirdiği dört senenin sonrasında 1854 senesinde kürek cezasından kurtularak er rütbesi ile kışla hizmetine verildi. Semipalatinsk’te zorunlu ikamete mahkûm edildi. Burada yer alan Alayın Yedinci Hat Taburunda beş yıl görev yaptı. Subaylığa kadar yükseldi. 1857 senesininŞubat ayında, veremli ve dul Mariya Dmitriyevna İsayeva ile, subay kocasının ölümünden sonra evlendi. Dostoyevski, Isayeva ile ona acıdığı için evlendi.
SUÇ VE CEZA’YI UFAK BİR OTEL ODASINDA YAZDI
1859’da ordudan terhis edilerek Moskova haricinde ufak bir yerde kalmaya zorlanan Dostoyevski, özgürlüğüne kavuştuktan sonra Petersburg’a döndü. Kardeşi Mihail ve dostu N.N. Strahov ile birlikte Vremya (Zaman) ve sonra da Epoha (Dönem) adlı dergileri hazırladı. Bu dergilerde Slavcı düşünceyi savunduğunu söyleyen yazılar yazdı. Ezilenler (Unijenniye i Oskorblyonniye) ve Ölüler Evinden Anılar (Zapiski iz Mertvogo Doma) ile kendinden laf ettirdi. 1863 senesinde arzuladığı Avrupa seyahatini gerçekleştirdi. Sara nöbetleri ve kumar borçları yüzünden çokıntıya düşen ve yayımcılardan yazmadığı romanların avanslarını alarak yaşayan Dostoyevski, Yeraltından Notlar adlı yapıtı 1864 senesinde yayımlandı. Suç ve Ceza (Prestuplenie i Nakazanie) ve Kumarbaz (İgrok) adlı yapıtları ise 1866 senesinde yayımlandı. Dostoyevski, Suç ve Ceza’yı 1868 senesinde Semipalatinsk’te yer aldığı zaman Roussky Slovo dergisi için uzun bir hikâye olarak tasarlamıştı.
Yazar, ufak bir otel odasında ve kötü bir ekonomik durumla yazdığı Suç ve Ceza’yı 1866 senesinde tamamlamıştı. Dostoyevski’nin yazdığı Budala (Idiot) eseri 1866, Ebedi Koca (Veçnıy Muj) 1870, Ecinniler (Besı) 1872 senesinde yayımlandı. Bütün bu başyapıtlar birkişinin izledi. Karısı öldükten sonra sekreteri Anna Grigoriyevna Snitkina ile evlendi. Yeniden borçlanan ve kumaranelerde dolaşmaya başlayan Dostoyevski, bir kız çocuk sahibi oldu. Lakin kızı fazla yaşayamadı ve doğduktan kısa süre sonra öldü. Dostoyevski de bu sebeple büyük bir sarsıntı geçirdi. 1875’te Delikanlı (Podrostok), 1876’da Bir Yazarın Günlüğü (Dnevnik Pisatelya) ve 1879’da Karamazov Kardeşler (Bratya Karamazovi) adlı romanları yayımlandı. Hayatı süresince eserlerinde işlediği temaları yeniden ele aldığı, insan duygularının derinliğine inen eserler yazan Dostoyevski, Karamazov Kardeşler’de Ivan ve Alyosha Karamazov adlı karakterler için filozof Vladimir Sergeyeviç Solovyov’dan ilham aldı. Zosima ve Alyosha’nın öne çıkacağı Bir Büyük Günahkarın Yaşamı adlı eseri tamamlayamadı.
CİĞER KANAMASI GEÇİRDİ
1881 senesininOcak ayında ciğer kanaması geçirerek yatağa düştü ve 9 Şubat 1881 tarihinde, 59 yaşındayken öldü. Cenaze töreninde ortalama otuz bin kişi tabutunun arkasında yürüdü.
ESERLERİ
Romanlar
İnsancıklar (1846)
“İkiz,” “Öteki” (1846)
Netochka Nezvanova (1849)
Stepançikovo Köyü (1859)
Ezilmiş ve Aşağılanmışlar (1861)
Ölüler Evinden Anılar (1862)
Yeraltından Notlar (1864)
Suç ve Ceza (1866)
Kumarbaz (1867)
Budala (1869)
Ecinniler (1872)
Delikanlı (1875)
Karamazov Kardeşler (1881)
Kısa Öyküler
Dokuz Mektupları Romanı (1847)
Mr. Prokharçin (1847)
Ev Sahibesi (1847)
Polzunkov (1848)
Bir Yufka Yürekli (1848)
Kıskanç Koca (1848)
Namuslu Bir Hırsız (1848)
Bir Noel Ağacı Ve Düğün (1848)
Beyaz Geceler (1848)
Ufak Kahraman (1857)
Amcanın Rüyası (1859)
Tatsız Bir Olay (1862)
Timsah (1865)
Ebedi Koca (1870)
Bobok (1873)
Uysal Bir Ruh (1876)
Köylü Marey (1876)
Mesih’in Noel ağacı Boy de (1876)
Bir Adamın Düşü (1877)
Kurgusal olmayan eserler
Yaz İzlenimleri Üzerine Kış Notları (1863)
Bir Yazarın Günlüğü (1873-1881)
